Wat is nu eigenlijk precies een toonladder? Een toonladder is een geordende reeks tonen. De eerste toon van de ladder heet grondtoon of tonica. Bij de stijgende ladder is de laatste toon altijd één octaaf hoger dan de grondtoon. Maar tussen de eerste en de laatste toon van een ladder is heel veel mogelijk.
Basistonen
Wat is het belang van een toonladder voor de muziek? Een toonladder laat op een systematische manier horen met welke tonen je een muziekstuk gaat maken of hebt gemaakt. Deze tonen vormen de basis en bepalen voor een groot deel het klinkend resultaat. De tonica is daarbij altijd de toon waarop de muziek volledig tot rust komt en kan eindigen.
Chromatisch
Het meest vertrouwd voor ons in het Westen klinkt muziek die je maakt met de tonen van de grote-tertstoonladder. De kleine-tertstoonladder wordt al iets moeilijker. Echt lastig om naar te luisteren en muziek mee te maken is de chromatische toonladder die bestaat uit twaalf verschillende tonen. De afstand tussen de twaalf tonen is overal een halve.
Tonaliteit
De chromatische toonladder kun je nog een beetje ervaren als een uitgebreide grote-tertstoonladder. Maar als je in de chromatische toonladder een ladder hoort met twaalf zelfstandige tonen, de twaalftonige toonladder, dan kom je in een andere muziekwereld terecht. Omdat de afstand tussen de tonen namelijk overal gelijk is (½), wordt het moeilijk om nog goed aan te voelen waar precies de tonica ligt. Maar dat gevoel is nu juist de basis van de tonaliteit: elke melodie, elk akkoord heeft een zekere spanning ten opzichte van de tonica. Dit is een tonaal gevoel dat iedereen bewust of onbewust ervaart.
Atonaliteit
Als alle tonen in een toonladder gelijkwaardig zijn en de tonica niet meer bestaat, dan spreek je van atonaliteit. Deze ontwikkeling vind je terug in de dodecafonie, de twaalftoonmuziek. Hier maakt het niet meer uit of je een tussentoon cis of des noemt. Het doet er niet meer toe.
Seriële muziek
Om binnen de atonaliteit van de dodecafonie toch wat houvast te hebben ontstaat al gauw de seriële muziek. De twaalf tonen zet je in een bepaalde volgorde. Deze volgorde vormt de basis van je compositie. Componeer je eigen seriële muziek en noteer hieronder een willekeurige reeks van twaalf tonen. Elke toon mag maar één keer voorkomen. Gebruik als laagste toon de e', als hoogste de dis''. Let op het gebruik van voortekens.
Als je nu ook nog andere dingen, zoals sterkteverloop per stem in serie zet, zijn de mogelijkheden oneindig!
Aleatorische muziek
De uitvoering bepaalt uiteindelijk hoe een compositie klinkt. Maar wie hoort bij al die mogelijkheden van de twaalftoonmuziek nog precies wat er gebeurt en of het klopt? Waarom zou je niet wat dingen aan het toeval overlaten? Dat gebeurt bij aleatorische muziek. Bij aleatorische muziek bepaalt de uitvoering voor een deel ook wat er klinkt.
Bovenstaande tekst (copyright) is afkomstig uit de 2e druk van het boek Muziek, kort en bondig geschreven door Paul Bronkhorst. U mag de teksten, tekeningen en notenvoorbeelden uit dit boek vrij gebruiken, indien u: - deze zonder enige wijziging geheel of gedeeltelijk overneemt; - de bron volledig vermeldt (titel en auteur bij tekstovername, tekenaar bij overname tekeningen); - op geen enkele wijze hieraan verdient of vergoedingen ontvangt (geen readers of enig commercieel belang).
