Dynamiek en volume
Expressie
Notenwaarden
Maat
Enkelvoudige maatsoorten
Samengestelde maatsoorten
Rusten
Tempo
De metronoom
Maatwisseling
Opmaat
Triool
Ritme
Overzicht ritme, maat en tempo
After beat
Syncope
Ritmische motieven & ostinato's
Break & stop time
Fill-in
Muzikale dimensies
Het relatief systeem
Het absoluut systeem
Vals en zuiver
De vijflijnige balk
Melodie
Akkoord
Tussentonen
Notatie tussentonen
Veel voorkomende notaties
Articulatie
Octaafgebieden
Intervallen
Toonsoorten in grote terts, verhogingen
Toonsoorten in grote terts, verlagingen
Toonsoorten in kleine terts
Transponeren
Moduleren
Toonladder en tonaliteit
Grafische notatie
Middeleeuwse toonladders
De toonladder in andere culturen

Afstanden relatief systeem

Je weet dat de afstanden in hoogte tussen de tonen van het relatief systeem vastliggen. Je weet ook dat ze niet overal even groot zijn. De toonladder van do geeft een overzicht:





Grote-tertstoonladder

In de do-ladder is de toonafstand van de eerste naar de derde toon een grote terts. De afstand tussen deze twee tonen, do en mi, is immers 2.
Daarom noem je de do-ladder een grote-tertstoonladder of majeurtoonladder.



Afstanden absoluut systeem

Zoals je weet, zijn de afstanden in hoogte tussen de tonen van het absoluut systeem net zo opgebouwd als bij het relatief systeem. De toonladder van c geeft een overzicht:







Afstanden relatief en absoluut systeem

Als je de toonreeks c-d-e-f-g-a-b-c speelt en daarna de toonreeks do-re-mi-fa-so-la-ti-do, dan hoor je dat die twee reeksen precies hetzelfde klinken. Dat komt doordat in beide ladders de halve en hele afstanden op dezelfde plaatsen zitten.





De do kun je op elke hoogte laten klinken, de hoogte van de c ligt vast. Maar alleen als je de do op de toon c plaatst, kloppen de afstanden van het relatief systeem met die van het absoluut systeem.



De toonsoort C gr.t.

De eerste toon van de ladder heet grondtoon of tonica. In de do-ladder is dat de do, in de c-ladder de c. Als nu, zoals hierboven, de do op c staat en je dus de toonladder van do op c laat beginnen, dan zeg je: het muziekstuk staat in C. De toon c is immers de tonica.

De do-ladder is een grote-tertstoonladder. Als je de do op c plaatst, de afstanden kloppen met de ladder van do, dan mag je dus zeggen: de toonsoort is C gr.t. ofwel het muziekstuk staat in C grote terts. Dit laatste kun je afkorten met: in C gr.t.





Een andere hoogte: de do op g

Als je de do niet op c zet, maar op een andere toonhoogte, dan kloppen meteen de afstanden niet meer. Welke toon je ook probeert, nergens succes. Wat gebeurt er bijv. als je de do op de toon g zet?





De twee verkeerde afstanden zijn die tussen e - f en f - g. Als je deze g-ladder speelt, hoor je onmiddellijk dat de toon f. niet klopt. Deze toon moet je dus veranderen. De oplossing is: verhoog de f tot fis en alle afstanden kloppen weer.





Gebruik hier nooit ges in plaats van fis. Je moet immers de toon f aanpassen en niet de g!



De toonsoort G gr.t.

Als de toon g in een toonladder de tonica is en alle afstanden kloppen met de ladder van do, dan zeg je: het muziekstuk staat in G gr.t. ofwel de toonsoort is G gr.t. Vooraan de balk, bij de sleutel, noteer je nu een kruis op de f-lijn. Dit betekent: alle tonen f, hoog of laag, worden fis.





Toevallige voortekens

In bovenstaand voorbeeld staat een kruis vooraan de balk. Alle tonen f worden daardoor fis. Maar, wat moet je nu doen als je toch ergens een f wilt horen? Je schrijft dan een herstellingsteken. Dat verliest, net als bij gewone kruisen en mollen, na de eerstvolgende maatstreep zijn geldigheid en geldt alleen voor die hoogte.
Kruisen, mollen en herstellingstekens die niet vooraan bij de sleutel zijn genoteerd, noem je toevallige voortekens. In bovenstaand notenvoorbeeld zijn het herstellingsteken en de mol toevallige voortekens.



Grote-tertstoonladders, verhogingen

Voor het maken van grote-tertstoonladders ga je uit van de toonladder van do: dan krijg je vanzelf de juiste afstanden.

Noteer hieronder de opgegeven toonladders in absolute notennamen. Is er een reden voor de gegeven volgorde?







<inhoudsoverzicht>



Bovenstaande tekst (copyright) is afkomstig uit de 2e druk van het boek
Muziek, kort en bondig geschreven door Paul Bronkhorst.
U mag de teksten, tekeningen en notenvoorbeelden uit dit boek vrij gebruiken, indien u:
- deze zonder enige wijziging geheel of gedeeltelijk overneemt;
- de bron volledig vermeldt
(titel en auteur bij tekstovername, tekenaar bij overname tekeningen);
- op geen enkele wijze hieraan verdient of vergoedingen ontvangt
(geen readers of enig commercieel belang).